1. Mô tả bệnh
Chứng mất kinh là khi người phụ nữ không có chu kỳ kinh nguyệt.
Có 2 loại mất kinh: mất kinh sơ cấp và mất kinh thứ cấp. Mất kinh sơ cấp là khi bạn chưa có kinh nguyệt khi đã 16 tuổi hay lớn hơn.
Mất kinh thứ cấp là khi bạn đã có chu kỳ kinh nguyệt bình thường nhưng biến mất liên tục trong 3 tháng hay nhiều hơn.
2. Nguyên nhân
Mất kinh sơ cấp có thể do:
- Vùng não điều khiển thân nhiệt có vấn đề, đó là vùng trên não tương tác với tuyến yên để điều hòa chu kỳ nguyệt san.
- Nhiễm sắc thể bất thường
- Bệnh ở tuyến yên, ảnh hưởng đến tuyến yên. Tuyến yên là một tuyến nội tiết nằm bên dưới bộ não, giúp điều hòa chu kỳ kinh nguyệt.
- Sự tắt nghẽn âm đạo, ví dụ như một cái màng làm ngăn cản dòng chảy của kinh nguyệt
Mất kinh thứ cấp do:
- Có thai: Trứng đã làm tổ trong lớp nội mạc tử cung và được nội mạc tử cung nuôi dưỡng nên không rụng để tạo thành kinh nguyệt.
- Dùng thuốc tránh thai: Một số phụ nữ có thể không có kinh khi dùng thuốc tránh thai. Nếu ngừng uống thuốc thì sau từ 3-6 tháng, hiện tượng phóng noãn và hành kinh lại xảy ra.
- Cho con bú: Thường không có kinh mặc dù vẫn có thể có phóng noãn, do đó có thể có thai. Phụ nữ không cho con bú hoàn toàn cần đề phòng có thai.
- Stress: Những căng thẳng tâm trí ảnh hưởng tạm thời đến tuyến dưới đồi, có thể làm mất quá trình phóng noãn và mất kinh. Chỉ khi sự căng thẳng tinh thần giảm đi mới có kinh trở lại.
- Dùng một số thuốc: Như thuốc tránh thai các loại, thuốc corticoid, thuốc chống trầm cảm, chống rối nhiễu tâm trí, chữa bệnh tuyến giáp, hóa liệu pháp.
- Bệnh tật: Một số bệnh mãn tính, chỉ khi khỏi bệnh thì kinh nguyệt mới trở lại.
- Mất cân bằng về hormone: Hội chứng buồng trứng đa nang làm cho nồng độ estrogen và androgen cao kéo dài, không lên xuống như trong chu kỳ kinh nguyệt bình thường vì tuyến yên giảm bài tiết hormone, không tạo được phóng noãn và kinh nguyệt.
Hội chứng này hay đi kèm với béo phì, vô kinh hoặc chảy máu tử cung bất thường.
- Suy dinh dưỡng: Người quá gầy dễ bị ngừng bài tiết estrogen và ngừng phóng noãn. Phụ nữ bị chứng chán ăn hoặc chứng ăn quá nhiều do nguyên nhân thần kinh - tâm lý thường bị thiếu hụt estrogen và mất kinh.
- Vận động quá nhiều: Hay gặp vô kinh ở những phụ nữ luyện tập thể thao căng thẳng. Hormone leptin báo cho não biết tỷ lệ mỡ của cơ thể và tỷ lệ này ảnh hưởng đến kinh nguyệt.
- Hoạt động kém của tuyến giáp: Bệnh ở tuyến giáp có thể làm tăng hay giảm bài tiết prolactin - một hormone sinh sản do tuyến yên bài tiết ra.
Thay đổi về nồng độ hormone có thể ảnh hưởng đến tuyến dưới đồi và làm mất kinh.
- U tuyến yên: U lành của tuyến yên có thể làm cho prolactin được sản xuất quá nhiều, ảnh hưởng đến sự điều hòa kinh nguyệt. Loại u này hiếm gặp và thường có thể điều trị bằng thuốc.
3. Phòng ngừa
Phòng tránh bị mất kinh - Cần thực hiện một lối sống lành mạnh:
- Xem lại cách ăn uống và vận động để có cân nặng lý tưởng.
- Sinh hoạt điều độ, tạo sự cân đối giữa thời gian làm việc, nghỉ ngơi và giải trí.
- Chú ý cảm nhận về những thay đổi trong cơ thể, tốt nhất là được khám toàn diện định kỳ.
- Không dùng rượu, thuốc lá, ma túy.
4. Chẩn đoán
Khi nào cần khám bác sĩ?
Sau khi loại trừ mất kinh do có thai, nếu có một trong những dấu hiệu và triệu chứng sau thì cần đến khám bác sĩ vì những thay đổi về kinh nguyệt có thể là dấu hiệu cảnh báo sớm về một vấn đề sức khỏe khác.
- Mất kinh từ 3-6 tháng hay lâu hơn.
- Nhức đầu, rụng tóc hay thay đổi về thị lực.
- Vú tiết ra sữa hay dịch.
- Sau khi phẫu thuật có liên quan đến thai nghén từ 3-6 tháng mà kinh nguyệt không trở lại.
Cần làm một số xét nghiệm để xác định nguyên nhân mất kinh
-Xét nghiệm thử thách với progestin đòi hỏi 7-10 ngày dùng thuốc để gây chảy máu nhằm phát hiện mất kinh có phải do thiếu estrogen không.
-Thử máu để phát hiện bệnh ở tuyến giáp trạng hay tuyến yên.
-Chụp hình ảnh tuyến yên để phát hiện khối u.
5. Điều trị mất kinh
Việc điều trị dựa vào nguyên nhân.
Cần thay đổi lối sống nếu nghi ngờ bị stress, vận động quá nhiều, gầy sút hay tăng cân quá mức.
Thiếu estrogen trong mất kinh ở người chơi thể thao có thể được điều trị bằng liệu pháp estrogen thay thế dưới dạng thuốc tránh thai. Mất kinh do tuyến giáp trạng hay tuyến yên có thể điều trị bằng thuốc.
Liệu pháp ăn uống sẽ phần nào khắ phục được chứng vô kinh:
- Cháo ý dĩ, sơn tra: Ý dĩ 30g, sơn tra 15g, đậu cô ve 15g, đường đỏ, nước đủ dùng. Ý dĩ, sơn tra, đậu cô ve rửa sạch, sau đó cho vào nồi đổ nước đun nhừ thành cháo. Sau khi cháo chín nhừ, nêm đường đỏ vào là dùng được.
Ăn cháo khi đói vào buổi sáng là tốt nhất. Ăn liên tục 5 thang. Món cháo này có công dụng kiện tỳ hòa trung, bổ huyết, hoạt huyết, thông kinh.
- Trứng gà luộc kê huyết đằng: Kê huyết đằng 60g, trứng gà 2 quả, đường trắng và nước đủ dùng. Kê huyết đằng rửa sạch, giã nhỏ hoặc xay, cho vào vải màn buộc kín, đun khoảng 30 phút rồi bỏ bã, trứng gà luộc bóc vỏ thả vào nồi nước thuốc đun khoảng 10 phút, nêm đường vào là dùng được.
Khi ăn, ăn cả trứng và nước thuốc.
Mỗi ngày ăn 1 thang, ăn liên tục 5 thang. Món ăn này có công dụng bổ huyết, hoạt huyết, có thể chữa các bệnh máu nóng, kinh nguyệt không đều, vô kinh do khí huyết hư nhược gây nên.
- Đậu đen nấu ích mẫu: đậu đen 60g, ích mẫu 30g, đường đỏ, nước đủ dùng. Đậu đen và ích mẫu rửa sạch, ngâm nước. Sau đó cho 2 thứ trên vào nồi đổ nước đun tới khi đậu đen nhừ rồi nêm đường vào là dùng được.
Khi ăn, ăn đậu đen, uống nước ích mẫu. Mỗi ngày ăn 1 thang, ăn 5 ngày liền. Món ăn này lưu thông khí huyết, điều kinh, những người bị vô kinh dùng là tốt nhất.
BS. Nguyễn Nghiêm Huệ
